قالی اردبیل یکی از قدیمی‌ترین، مهم‌ترین و استثنایی‌ترین قالی‌های جهان است. البته اهمیت قالی اردبیل فقط به دلیل قدمت و زیبایی آن نیست بلکه به دلیل روایتگری یکی از مهم‌ترین دوران تاریخی ایران‌زمین است. به جرات می توان گفت: شاهکار هنر قالی بافی عهد صفوی محسوب می شود.
فرش (قالی) اردبیل یک جفت قالی ایرانی نفیس با شهرت جهانی است که در دوران پادشاهی شاه تهماسب صفوی برای آرامگاه جدش بافته شده‌بود. اکنون یکی از آنها در مالکیت موزهٔ ویکتوریا و آلبرت لندن و دیگری در موزه هنر شهرستان لس‌آنجلس نگهداری می‌شود.
مشخصات کلی فرش (قالی) اردبیل:
- نام: فرش اردبیل
- قدمت: دوره صفوی
- بافنده: استاد مقصود کاشانی، به دستور شاه تهماسب صفوی
- ویژگی خاص: در فهرست 50 شاهکار هنری برگزيده ی جهان قرار گرفته است.
کارشناسان آثار هنری، این فرش را با نقش و نگاره‌های زیبای آن، یک اثر هنری انتزاعی منحصربه‌فرد می‌دانند که از نظر سطح هنری با نقاشی‌های انتزاعی قرن حاضر برابری می‌کند. هسته مرکزی گروه قالی‌های ترنجدان است.
قالی اردبیل یک سند تاریخی نیز محسوب می‌شود زیرا دارای تاریخ و امضا است و در سال ۹۱۸ خورشیدی (۹۴۶ ه.ق / ۱۵۳۹ میلادی) در سیزدهمین سال پادشاهی شاه تهماسب بافته شده‌است. تار و پود آن ابریشمی است و گره‌های فارسی دارد. در هر اینچ مربع آن حدود ۱۷×۱۹ گره وجود دارد. برخلاف دیگر قالی‌های مشهور آن زمان، این قالی طرحی آرام دارد و نگاره‌های جانوران و انسان بر آن نقش نشده‌است زیرا برای استفاده در مکانی مقدس بافته شده بود.
اهمیت تاریخی و هنری قالی اردبیل:
- اولاً این فرش شاهکار هنر فرش بافی ایران در عهد صفوی است.
- ثانیاً از لحاظ الگوی طرح ترنجی به شکل تکامل یافته است.
- ثالثاً این فرش دارای تاریخ بافت و نام استادکار است.
مشخصات قالی:
پشم عنصر اصلی تشکیل دهنده این قالی است. مانند اغلب منسوجات این اثر نیز از تار و پود تشکیل شده، پودها در تمام طول کار به دور تارها تابیده شده‌اند. سطح قالی اردبیل از یک طرح یکپارچه نسبتاً ساده است. قرینه سازی و توازن اجزا در قالی اردبیل به نسخ مصور و مینیاتور شباهت داشته و بالا و پایین ترنج میانی آن، نقش رمز گونه ای از قندیلهایی است که زمانی روشنی بخش بقعه و مزار شیخ صفی بوده است. در حقیقت این قندیلها تجسم آیه 35 سوره مبارکه نور است: خداوند نور زمین است.
این قالی تا اواخر عصر قاجار زینت بخش تالار دارالحفاظ بقعه شیخ صفی الدین اردبیلی بوده است، در آن زمان به علت تعمیرات ضروری بقعه و نبودن اعتبار، این قالی فروخته شده و از ایران خارج می شود و هم اکنون زینت بخش موزه ویکتوریا آلبرت انگلیس می باشد.
طی سالهای اخیر، از سال 1375 تا 1382، با تلاش سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری فرشی با همان ابعاد و نقشه در محل تالار دارالحفاظ باز بافی و پس از اتمام بافت در مرداد ماه سال 1382 در کف عمارت چینی خانه بقعه شیخ صفی مفروش شده است.